معرفی رشته باستان شناسی؛ دروس، گرایش، 12 شغل مرتبط با آن

رشته باستان شناسی یکی از جذاب‌ترین و خاص‌ترین حوزه‌های علوم انسانی است که به بررسی تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و آثار به‌جامانده از گذشته می‌پردازد. این رشته با ترکیبی از دانش تاریخ، جغرافیا، انسان‌شناسی و هنر، دریچه‌ای است به شناخت ریشه‌های فرهنگی و هویتی جوامع مختلف. دانشجویان باستان ‌شناسی علاوه بر تحلیل علمی آثار تاریخی، در کاوش‌های میدانی و حفاظت از میراث فرهنگی نیز نقش مؤثری دارند.

در این مطلب از سایت حسین بنائی قصد داریم شما را با دنیای شگفت‌انگیز باستان‌شناسی، فرصت‌های تحصیلی و شغلی آن، دروس و گرایش، مهارت‌های مورد نیاز و مسیرهای پیشرفت در این رشته آشنا کنیم؛ همراه ما باشید.

معرفی رشته باستان شناسی

زمان فارغ‌التحصیلی در رشته باستان شناسی در مقطع کارشناسی ۸ ترم معادل ۴ سال است. دانشجویان دوره کاردانی نیمی از دروس را در ۲ سال می‌گذرانند و سپس وارد دوره کارشناسی ناپیوسته می‌شوند. در ایران، این رشته از سال ۱۳۱۴ در دانشگاه تهران با عنوان «رشته آثار باستانی» پایه‌گذاری شد و جزو رشته های کنکور انسانی است.

دانشجویان باستان‌شناسی در طول تحصیل با مفاهیمی مانند کاوش‌های میدانی، طبقه‌بندی اشیای تاریخی، تحلیل تحولات فرهنگی و حفاظت از میراث فرهنگی آشنا می‌شوند. هدف این رشته، تربیت نیروهای متخصص برای فعالیت در زمینه‌های پژوهشی، فرهنگی و میدانی در ارتباط با آثار تاریخی و باستانی کشور است.

رشته باستان‌شناسی در دانشگاه‌های سراسری، آزاد و پردیس‌های خودگردان ارائه می‌شود و از دانشگاه‌های معتبر می‌توان به دانشگاه تهران، اصفهان و شیراز اشاره کرد.

نحوه پذیرش در رشته باستان شناسی

رشته باستان‌شناسی در ایران هم به صورت با آزمون (کنکور) و هم بدون آزمون (با سوابق تحصیلی) ارائه می‌شود.

• پذیرش بدون کنکور: در این روش، پذیرش بر اساس معدل دیپلم انجام می‌شود و نیازی به شرکت در کنکور نیست. ثبت‌نام این پذیرش معمولا در دو نوبت مهرماه و بهمن‌ماه صورت می‌گیرد.
• پذیرش با کنکور: داوطلبان باید در کنکور سراسری گروه علوم انسانی شرکت کنند. پس از اعلام نتایج اولیه، با توجه به رتبه، می‌توانند انتخاب رشته کنند.

تفاوت رشته باستان شناسی با رشته تاریخ

رشته باستان‌شناسی با رشته تاریخ شباهت‌هایی دارد؛ تفاوت اصلی در نحوه کار آنهاست. در تاریخ، پژوهشگران با استفاده از متون و اسناد گذشته به بررسی تاریخ می‌پردازند، درحالی‌که باستان‌ شناسان از طریق کاوش و پیدا کردن اشیاء و بقایای مادی، تاریخ و سبک زندگی انسان‌ها را کشف می‌کنند. این رشته بیشتر پژوهشی و تحقیقاتی است و باستان‌شناسان با تشکیل گروه‌های تخصصی به کاوش در مناطق مختلف می‌پردازند. همچنین، برخلاف تصور عمومی، باستان‌شناسان فروشنده عتیقه نیستند و اشیاء کشف‌شده را برای مطالعه بیشتر نگه می‌دارند.

دروس رشته باستان شناسی

در دوره کارشناسی باستان‌شناسی، تعداد کل واحدهای درسی ۱۴۱ واحد است که شامل ۳۲ واحد دروس تخصصی و ۲۱ واحد دروس اختیاری می‌باشد. دانشجویان باید حداکثر  ۱۰ واحد از ۲۱ واحد اختیاری را در سطح دانشگاهی بگذرانند.

گرایش های رشته باستان شناسی

رشته باستان شناسی در مقطع کارشناسی ارشد دارای سه گرایش اصلی است که داوطلبان می‌توانند بر اساس علاقه خود یکی از آن‌ها را انتخاب کنند:

• پیش از تاریخ ایران: این گرایش به بررسی دوران‌های کهن پیش از اختراع خط و ثبت مکتوب تاریخ می‌پردازد و بر شناخت تمدن‌های نخستین و شکل‌گیری جوامع اولیه تمرکز دارد.
• دوران تاریخی ایران: در این گرایش، دوره‌هایی از تاریخ ایران که دارای آثار و اسناد مکتوب هستند، از جمله دوران ایلامیان تا ساسانیان مورد مطالعه قرار می‌گیرند و به شناخت بهتر تمدن‌ها و تعاملات فرهنگی آن زمان کمک می‌شود.
• تمدن و فرهنگ اسلامی ایران و سرزمین‌های دیگر: این گرایش به بررسی دوره‌های مختلف تمدن اسلامی در ایران و سایر مناطق اسلامی می‌پردازد و تأکید آن بر شناخت میراث فرهنگی و هنری دوره اسلامی است.

بازار کار رشته باستان شناسی چگونه است؟

بازار کار رشته باستان شناسی در ایران محدود اما دارای فرصت‌هایی ویژه است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در مراکزی مانند سازمان میراث فرهنگی، موزه‌ها، پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها مشغول فعالیت شوند. همچنین با رشد گردشگری فرهنگی، زمینه‌هایی برای همکاری در حوزه حفاظت از آثار تاریخی و مشاوره در پروژه‌های عمرانی نیز وجود دارد. فعالیت در پروژه‌های میدانی، بررسی‌های سطحی و کاوش‌های باستانی از دیگر فرصت‌های شغلی این حوزه به شمار می‌روند.

رشته باستان شناسی مناسب چه کسانی است؟

این رشته مناسب کسانی است که هم ذهنی علمی دارند و هم روحیه ماجراجو و پژوهشگر. افراد باید ویژگی‌های زیر را داشته باشند:

• علاقه به تاریخ، فرهنگ‌ها و تمدن‌های باستانی
• توانایی فعالیت‌های میدانی در شرایط سخت
• داشتن مهارت‌های تحلیلی و علمی
• مسلط به زبان‌های خارجی (به‌ویژه انگلیسی)
• دارای شخصیت پژوهشگر، دقیق و کنجکاو مثلا تیپ INTP
• توانمند در انجام کار تیمی
• متعهد به حفاظت از میراث فرهنگی

مزایا و معایب رشته باستان شناسی

رشته باستان‌شناسی از مزایای قابل‌توجهی مانند کشف رازهای تاریخی، امکان سفر به مناطق باستانی، کار میدانی هیجان‌انگیز و نقش در حفظ میراث فرهنگی برخوردار است و برای افرادی با روحیه ماجراجویی و علاقه‌مند به تاریخ جذابیت زیادی دارد. بااین‌حال، این رشته معایبی نیز دارد؛ از جمله بازار کار محدود، نیاز به ادامه تحصیل برای کسب موقعیت‌های بهتر، دشواری‌های کار در شرایط سخت میدانی و درآمد نسبتاً پایین در مقایسه با برخی رشته‌های دیگر.

۱۲ شغل مرتبط با رشته باستان شناسی

فارغ‌التحصیلان رشته باستان شناسی می‌توانند در زمینه‌های مختلفی مشغول به کار شوند. در ادامه، ۱۲ فرصت شغلی رایج برای علاقه‌مندان به این حوزه معرفی شده است:

• باستان‌شناس میدانی: فعالیت در پروژه‌های کاوش و بررسی آثار تاریخی در مکان‌های باستانی.
• کارشناس موزه: مدیریت، نگهداری و معرفی آثار تاریخی در موزه‌ها.
• مرمت‌گر آثار تاریخی: بازسازی و حفاظت از اشیاء و بناهای قدیمی برای جلوگیری از آسیب بیشتر.
• کارشناس میراث فرهنگی: نظارت بر حفظ آثار و مکان‌های تاریخی در سطح ملی یا منطقه‌ای.
• کارشناس آموزش موزه: طراحی برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای بازدیدکنندگان موزه‌ها.
• پژوهشگر یا مدرس دانشگاهی: انجام تحقیقات علمی و آموزش در حوزه باستان‌شناسی.
• ناظر حفاظت آثار تاریخی: مراقبت از اماکن تاریخی و جلوگیری از تخریب یا تغییر آن‌ها.
• بازرس بناهای تاریخی: بررسی و ارزیابی وضعیت آثار معماری قدیمی.
• مشاور پروژه‌های عمرانی: ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از آسیب به آثار تاریخی در پروژه‌های ساخت‌وساز.
• مستندساز آثار باستانی: ثبت و تهیه گزارش‌های دقیق از یافته‌ها و مکان‌های تاریخی.
• تحلیل‌گر اسناد تاریخی: بررسی متون و اسناد قدیمی برای کشف اطلاعات تاریخی ارزشمند.
• مدیر پروژه‌های باستان‌شناسی: برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی و میدانی باستان‌شناسی.

درآمد رشته باستان‌شناسی چقدر است؟

میزان درآمد در رشته باستان‌شناسی به عوامل مختلفی از جمله محل کار (دولتی یا خصوصی)، نوع پروژه و میزان تجربه فرد بستگی دارد. در بخش دولتی، حقوق بر اساس قانون خدمات کشوری تعیین می‌شود که معمولا در سطح متوسط است. در بخش خصوصی یا پروژه‌های فصلی، درآمد بسته به توافق با کارفرما متغیر است.

در مجموع، این رشته نسبت به برخی رشته‌های فنی و پزشکی درآمد کمتری دارد ولی برای علاقه‌مندان به تاریخ و پژوهش، رضایت شغلی بالاتری به همراه دارد.

وضعیت مهاجرت در رشته باستان شناسی چگونه است؟

رشته باستان شناسی مانند رشته جغرافیا در سطح جهانی با چالش‌هایی برای مهاجرت تحصیلی و شغلی روبرو است. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، کانادا و ایتالیا فرصت‌های خوبی برای تحصیل در این رشته دارند. در آلمان، دانشگاه‌های معتبر بدون شهریه یا با شهریه کم برنامه‌های تحصیلی باستان‌شناسی ارائه می‌دهند. در کانادا و ایتالیا نیز دانشگاه‌های برجسته در این زمینه برنامه‌های آموزشی به زبان انگلیسی یا محلی دارند. برای تحصیل در این کشورها نیاز به تسلط به زبان مقصد و مدارک معتبر دارید.

جمع‌ بندی

رشته باستان شناسی به عنوان یک حوزه علمی جذاب، فرصت‌های زیادی برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ‌های باستانی فراهم می‌آورد. این رشته در ایران و جهان، به‌ویژه در زمینه تحصیل، دارای فرصت‌های مناسبی در دانشگاه‌های معتبر است. تحصیل در این رشته به مهارت‌های تحقیقاتی و میدانی نیاز دارد و در کشورهای مختلف، از جمله آلمان و کانادا، فرصت‌هایی برای تحصیل و اشتغال فراهم است. با این حال، رقابت بالا و نیاز به تخصص‌های ویژه همچنان چالش‌هایی برای فارغ‌التحصیلان این رشته محسوب می‌شود.

با توجه به پیچیدگی‌های این حوزه، مشاوره و هدایت صحیح در انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی بسیار حائز اهمیت است. تیم متخصص ما آماده است تا با ارائه مشاوره‌های حرفه‌ای و راهکارهای مناسب، شما را در انتخاب بهترین مسیر برای موفقیت در این رشته یاری کند؛ پس همین حالا با ما تماس بگیرید.